جمع عثمان بن عفانجمع عثمان بن عفان، تهیه نسخه‌های رسمی از قرآن کریم بر اساس نسخه‌های قبلی و سایر اسناد، در زمان خلیفه سوم است. ۱ - تاریخچهبا توجه به اهمیت قرآن در فرهنگ اسلامی و اشتیاق فراوان مسلمانان صدر اسلام به فراگیری آیات قرآن، بسیاری از اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مصاحفی تهیه کردند تا در انجام فرایض و مراسم دینی و نیز آموزش قرآن از آن بهره گیرند؛ اما این صحیفه‌ها با توجه به اختلاف اصحاب از نظر مراتب علمی و میزان اهتمام و دقت آنان در تهیه مصحف، از جهت قرائت و چگونگی ضبط کلمات دچار اختلافاتی شد و کار اختلاف مصاحف به جبهه گیری اصحاب درمقابل یکدیگر و منازعه و حتی تکفیر انجامید؛ از این رو تهیه نسخه‌ای رسمی از قرآن کریم که مورد پذیرش اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم باشد و به اختلافات مصاحف و حافظان قرآن در زمینه قرائت پایان دهد ضرورت داشت. دستگاه خلافت نیز با درک موضوع و بنا به پیشنهاد بعضی از اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم گروهی از حافظان و کاتبان برجسته قرآن کریم را با عنوان «لجنه توحید مصاحف» مامور انجام این مهم کرد. ۲ - مراحل جمع قرآنبرای انجام این هدف بزرگ، ابتدا همه نوشته‌ها و مصاحف قرآنی موجود گردآوری شد و سپس بر اساس مصحف ابوبکر - که نزد حفصه بود- و مجموعه اسناد مکتوب و نیز شهادت گروهی از حافظان و قاریان برجسته قرآن کریم نسخه‌هایی از قرآن کریم منطبق با قرائت متواتر از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تهیه و هر نسخه همراه یکی از قاریان برجسته به بلاد اسلامی مانند مکه و کوفه فرستاده شد، و سپس سایر نوشته‌های قرآنی جمع آوری و نابود شد، و به سوزاندن هر مصحفی که با این مصاحف اختلاف داشت دستور داده شد و عموم مسلمانان به پیروی از این مصاحف ملزم شدند. این گردآوری زمان عثمان به «جمع عثمان» یا «جمع سوم» شهرت یافت. ۳ - نکاتی درباره مصاحف۳.۱ - اولاین مصاحف به اسم عثمان خلیفه سوم معروف شد؛ ولی تهیه کنندگان آن، گروهی از اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بودند که به دستور عثمان این کار را انجام دادند. ۳.۲ - دومتعیین تاریخ دقیق تهیه این مصاحف مشکل است؛ ولی مسلم این است که بین سال‌های ۲۵ - ۳۰ ق انجام گرفت. ۳.۳ - سوماقدام عثمان در آغاز با مخالفت برخی اصحاب مواجه شد؛ ولی سرانجام همگی آن را پذیرفتند. یکی از موافقان، امام علی علیه‌السّلام بود. ۳.۴ - چهارماین مصحف‌ها علی رغم همه مزایای آن دچار پاره‌ای اختلافات و کاستی‌ها بود که ذیل اصطلاح «اختلاف مصاحف» توضیح داده شده است. ۴ - نظریه دیگرنظریه دیگری نیز درباره جمع عثمان وجود دارد که می‌گوید: جمع عثمان جمع و تنظیم سوره‌ها بوده است. [۱]
حمد، غانم قدوری، رسم المصحف دراسة لغویه تاریخیه، ص۱۲۴.
[۴]
زنجانی، ابو عبدالله بن نصر الله، ۱۳۰۹ - ۱۳۶۰ق، تاریخ القرآن، ص۱۳۱.
[۵]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص(۳۳۱-۳۳۶).
[۷]
شاهین، عبد الصبور، تاریخ القرآن، ص۱۲۵.
[۹]
رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص۴۰۷.
۵ - عناوین مرتبطلجنه توحید مصاحف؛ احراق مصاحف. ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «جمع عثمان بن عفان». |